ЕДНОСТАВЕН АСТАБИЛЕН МУЛТИВИБРАТОР-ОСЦИЛАТОР СО ДВА ТРАНЗИСТОРИ ОД ИСТ ВИД
I Z33T home page I страници на македонски јазик I
УЧИМЕ ДА ГРАДИМЕ ЗАЕДНО!
(дел од курсот по радиотехника и електроника за радиоаматери - почетници)
Ова е една практична градба на едноставен астабилен мултивибратор (осцилатор) со два транзистори од ист вид (NPN или PNP).
Освен што ќе се запознаат со работата на еден од основните електронски склопови, а тоа е мултивибраторот, со изработката на овој уред, младите радиоаматери ќе научат дел од тајните на електрониката и автоматиката со практичната примена на едноставен електронски нискофреквентен осцилатор, кој може да работи самостојно или како дел од посложени електронски системи.
Овој транзисториски осцилатор може да има повеќе практични примени, како на пример::
Потребен материјал
Поврзете ги елементите од горнава шема користејќи монтажна плочка или претходно изработена печатена плочка. Внимавајте на правилно приклучување на транзисторите, бидејќи доколку се поврзат погрешно, ќе изгорат. На следниве слики може да се види распоредот на приклучоците (база, емитер и колектор), за некои видови на транзистори:
. 
. 
Принцип на работа
- ЛЕД диодата LED1 на левата страна од шемата ќе свети кога транзисторот Т1 на левата страна од шемата ќе се „вклучи“, односно ќе започне да спроведува.
- ЛЕД диодата LED2 на десната страна од шемата ќе свети кога транзисторот Т2 на десната страна од шемата ќе се „вклучи“, односно ќе започне да спроведува.
Двата отпорници означени со R служат само да ја ограничат струјата што поминува низ ЛЕД-диодите.
Останатите елементи R1, R2, C1, C2 и транзисторите T1 и Т2 го формираат осцилаторот.
Фреквенцијата на мултивибраторот зависи од вредностите на отпорниците R1 и R2 како и на кондензаторите С1 и С2. Ако вредностите на R1, R2, С1 и С2 се помали, тогаш фрекевенцијата ќе биде повисока, односно LED-диодите поврзо ќе трепкаат и обратно. Ако Ако вредностите на R1, R2, С1 и С2 се поголеми, тогаш фрекевенцијата на мултивибраторот ќе биде пониска, односно LED-диодите ќе трепкаат поспоро.
Со напонот на левата страна од кондензаторот С2 се контролира транзисторот Т1 (овој напон прави Т1 да биде отворен“ или „затворен“)
Со напонот на десната страна од кондензаторот С1 се контролира транзисторот T2 (овој напон прави Т2 да биде „отворен“ или „затворен“)
Кога транзисторот Т1 ќе се „отвори“ и ќе започне да спроведува, го празни кондензаторот C1, па напонот на краевите на С1 опадне под вредноста на вклучување на транзисторот Т2 и транзисторот Т2 се „затвори“, односно престане да спроведува, со што LED2 престанува да свети.
По извесно време (кое зависи од вредностите на R2 и С1) кондензаторот С1 повторно ќе се наполни и напонот на неговите краеви ќе ја достигне вредноста при која се отвора транзисторот Т2, па LED2 ќе засвети. Штом транзисторот Т2 се „вклучи“, го празни кондензаторот С2, па тоа го исклучува транзисторот Т1 и LED1 престанува да свети.
Ова се повторува наизменично се додека мултивибраторот е приклучен на напон од батеријата или од адаптерот за напојување.
На овој линк можете да видете како работи мултивибраторот направен според горнава шема.
Подетално објаснување на начинот на работа
На овој линк визуелно е претставен принципот на работа на астабилен мултивибратор.
Пред да ја објаснам детално работата на мутивибраторот, треба да се потсетиме на следниве две работи:
1. Напонот (потенцијалната разлика) секогаш се мери помеѓу две точки. Кога се зборува за напон во некоја спецефична точка, Тоа значи дека напонот се мери помеѓу таа точка и „масата“, односно заземјувањето, кое има 0 (нула) волти. Во овој случај, тоа е минус полот на батеријата.
2. Транзисторите во мултивибраторот работат како електрични прекинувачи. Транзисторот се „вклучува“, односно почне да проведува помеѓу Колекторот и емитерот, кога на базата ќе му се доведе напон од најмалку 0,7 V. Кога транзисторот е вклучен, отпорноста помеѓу колекторот и емитерот настанува спој, па струјата може да поминува низ транзисторот. Ова исто така значи дека колекторот и емитерот ќе имаат ист напон (потенцијал) во моментот кога транзисторот е „вклучен“. Кога транзисторот е „исклучен“, тогаш не тече струја помеѓу колекторот и емитерот, а напонот на колекторот може да се разликува од напонот на емитерот.
Кога LED1 ќе се вклучи (ќе засвети)
LED1 свети само кога транзисторот Т1 е вклучен. Знаеме дека транзисторот е вклучен само ако постои напон поголем од +0,7V на базата на Т1. Бидејќи левата страна на кондензаторот С2 е споена со базата на Т1, тоа значи дека левата страна на кондензатрот С2 е на потенцијал од +0,7V.
Десната страна на кондензаторот С2 е споена на +9V преку LED2 и отпорникот R, така што кондензаторот се полни и напонот расте.
Кондензаторите се полнат експоненцијално. Тоа значи дека на почетокот се полни многу брзо, а потоа сè поспоро и поспоро. Во овој случај, напонот на кондензаторот бргу достигнува вредност од околу 7 до 8 волти, а потоа напонот поспоро расте.
Напони околу транзисторот Т2
Бидејќи во овој момент Транзисторот Т2 е „исклучен“, напонот на неговата база е помал од +0,7V.
Десната страна на кондензаторот С1 е споена со базата на Т2, па тоа значи дека десната страна на кондензатрот С1 исто така е на понизок потенцијал од +0,7V.
Но десната страна на кондензаторот С1 е исто така приклучена на +9V преку отпорникот R2, што значи дека кондензаторот во овој момент се полни.
Тоа значи дека напонот на кондензаторот С1 е понизок од +0,7V, но е во процес на покачување.
Точка на преврат (промена на состојбата)
Како што опишав погоре, напонот на десната страна од концензаторот С1 се покачува.
Кога напонот на кондензаторот С1 достигне до +0,7V започнува нова акција!
Кога десната страна на кондензаторот С1 достигне вредност од +0,7V, тоа значи дека базата на транзисторот Т2 достигнува вредност од +0,7V, па транзисторот T2 се вклучува.
Тоа значи дека LED2 во тој момент започнува да свети.
Во моментот кога Транзисторот Т2 се вклучи, започнува нешто чудно да се случува со напонот што дотогаш постоеше на краевите од кондензаторот С2.
Добивање на негативен напон
Во моментот непосредно пред да се вклучи транзисторот Т2, напонот на левата страна од кондензаторот С1 изнесуваше +0,7V, а напонот на десната страна од истиот кондензатор изнесуваше околу +8V
Со други зборови кажано, напонот на левата страна од С1 беше понизок за 7,3V отколку напонот на десната страна од С1.
Во моментот на вклучување на транзисторот Т2, напонот на десната страна од С2 нагло се смалува на 0V (се спојува на маса) преку транзисторот Т2.
Внатрешното електрично полнење на кондензаторот С2 не се променило, така што напонот на левата страна на С2 продолжува да биде 7,3V понизок од десната страна на истиот кондензатор.
Но бидејќи десната страна на С2 во овој момент изнесува 0V, тоа значи дека напонот на левата страна на С2 во тој момент станува 7,3V понизок од нула!
ДA!, напонот на левата страна на С2 во тој момент станува негативен и изнесува -7,3V!
Транзисторот Т1 добива негативен напон на неговата база
Бидејќи напонот на левата страна од С2 станува -7,2V, базата на транзисторот Т1 исто така го добива тој негативен напон, па Т1 веднаш се исклучува.
Штом се исклучи Т1, LED1 исто така престанува да свети.
Сега левата страна на кондензаторот С2, која во тој момент има -7,3V, започнува да се полни преку отпорникот R1, па напонот почнува да расте.
Бидејќи левата страна на С2 е споена со базата на Т1, кога напонот на левата страна на C2 ќе достигне +0,7V,тогаш транзисторот Т1 ќе се вклучи повторно...
И така овој циклус продолжува се додека мултивибраторот е приклучен на напон од батерија или адаптер за напојување.
Двата транзистори наизменично се вклучуваат и исклучуваат, па така и LED-диодите LED1 и LED2 наизменично се вклучуваат и исклучуваат, односно трепкаат.
На колекторите од транзисторите Т1 и Т2 се јавува пулсирачки правоаголен напон. Притоа правоаголниот пулсирачки напон на колекторот на Т1 е со спротивна фаза од правоаголниот пулсирачки напона на колекторот на Т2.
Веќе спомнав дека фреквенцијата на мултивибраторот зависи од вредностите на отпорниците R1 и R2 како и на кондензаторите С1 и С2. Ако вредностите на R1, R2, С1 и С2 се помали, тогаш фрекевенцијата ќе биде повисока, односно LED-диодите поврзо ќе трепкаат и обратно. Ако вредностите на R1, R2, С1 и С2 се поголеми, тогаш фрекевенцијата на мултивибраторот ќе биде пониска, односно LED-диодите ќе трепкаат поспоро.
Мoже слободно да експериментирате со вредностите на отпорникот и кондензаторот и на тој начин да се види зависноста на фреквенцијата на овој осцилатор, од вредностите на R и C.
Ако наместо лед-диодите заедно со нивните отпорници R, приклучиме малечки сијалички од џебна батериска светилка, тогаш тие исто така ќе се палат и гасат наизменично, согласно тактот на мултивибраторот.
Ако наместо лед-диодите заедно со нивните отпорници R, приклучиме релиња, мултивибраторот може да се користи за светлечки реклами, звучни сирени, наизменично вклучување на некои уреди и слично.
I Z33T home page I страници на македонски јазик I