ASELSAN Sayfa Dönüş

Otoyol Ücret Toplama Sistemleri

Tekin TUGAÇ - Elektrik-Elektronik Mühendisi

"Otoyollar üzerinde "otomatik ücret toplama sistemleri" konusunda yoğun reklam kampanyaları bulunmasına rağmen mevcut uygulamalarda halen operatörlü sistemler kullanılmaktadır."
Bu makalede, operatörlü sistemlerde para kaçaklarını ve personel gereksinimini azaltıcı önlemleri içeren bir sistem yapısı anlatılmaktadır."

Elektronik ücretlendirme konusunda dünya çapında sürdürülen çalışmalar ve bu konuya gösterilen ilgi artarak devam etmekle birlikte, günümüz ücretlendirme sistemlerinin tamamen otomatik yöntemlerle değiştirilmesi daha zaman alacaktır.

Günümüz sistemlerine alternatif yöntemler arayışının en önemli nedenlerinin başında bu sistemlerde karşılaşılan para kaçaklarının önlenmesinde yaşanan zorluklar gelmektedir. Bu zorlukları aşmak için mevcut sistemlerde yoğun elektronik önlemler almak ya da insan faktörünü ortadan kaldırmak gerekmektedir. ASELSAN, geliştirmiş olduğu Otoyol Ücret Toplama Sistemi'nde, bugüne kadar kazanmış olduğu deneyim ve bilgi birikimi paralelinde, para kaçaklarını asgari düzeye düşürmek üzere gerekli önlemleri içeren bir yapı oluşturmuştur.

ASELSAN Otoyol Ücret Toplama Sistemi; Otomatik Bilet Verme Cihazları (OBVC) tarafından kontrol edilen giriş gişe ekipmanları, Ücret Toplama Terminalleri (ÜTT) kontrolundaki çıkış gişe ekipmanları ve gişe alanlarında yer alan giriş ve çıkış gişelerinin denetimini sağlayan Gişe Kontrol Merkezleri'nden (GKM) oluşur.

Her giriş gişesinde yer alan OBVC'ler aracılığıyla sürücülere sağlanan manyetik kodlu biletler çıkış gişelerinde, aracın sınıfı ve katetmiş olduğu mesafe dikkate alınarak işleme tabi tutulur ve ücretlendirme yapılır.

Çıkış gişesine gelen aracın sınıflandırılması öncelikle gişe operatörü tarafından yapılır, manyetik bileti ÜTT tarafından işlenerek ödenecek ücret otomatik olarak hesaplanır ve bir gösterge aracılığıyla sürücünün de görmesi sağlanır. Ödemenin yapılmasını takiben aracın gişeyi terketmesi sırasında, öncelikle operatör tarafından yapılan sınıf tayinini kontrol etmek amacıyla, araç sınıfı otomatik olarak belirlenir.

Gişelerde gerçekleşen işlemlerin gerçek zamanlı olarak izlenmesi, gişe bilgisayarlarından bilgilerin toplanarak istatistiksel olarak işlenmesi GKM bilgisayarı tarafından gerçekleştirilir.

Gişe şeritlerinde kullanılan ekipmanlar -20/+60C sıcaklık ve %95 rutubet ortamında çalışmaya dayanıklıdır. Ayrıca gişe alanında kullanılacak malzemelerin bu ortamda oluşacak titreşim, gerilme ve benzeri olumsuz koşullarda çalışmaya uygun ve dayanıklı olması gerekmektedir.

SİSTEM YAPISI

Otoyol Ücret Toplama Sistemleri'nin ana yapısını GKM, giriş/çıkış gişe ekipmanları, video izleme sistemi, dahili haberleşme sistemi ve enerji denetim sistemi oluşturmaktadır.

Giriş gişelerinde yer alan OBVC, sürücülerin çıkış gişelerinde ücretlendirilmesine olanak sağlayacak bazı bilgilerin manyetik olarak üzerine kodlanmış olduğu biletleri sağlar. Giriş gişelerinde yer alan diğer yan ekipmanların denetimi OBVC bilgisayarı tarafından gerçekleştirilir.

Çıkış gişelerine yerleştirilen ÜTT'ler, operatörlerin hızlı ve kolay bir şekilde ücretlendirme işlemlerini yapmasına olanak sağlar. Giriş gişelerinde olduğu gibi, çıkış gişelerinde yer alan yan ekipmanların (trafik ışıkları, ücret göstergesi, otomatik bariyer vb.) denetimi ÜTT bilgisayarı tarafından sağlanır.

Tüm gişe birimlerinde gerçekleşen işlemler GKM bilgisayarı tarafından izlenir. Gişelerden geçişler ile ilgili bilgiler gerçek zamanlı bir ortamda GKM bilgisayarında toplanır, işlenir, arşivlenir ve raporlanır. Gişe işlemlerinde oluşacak arıza ve alarm durumları aynı şekilde GKM bilgisayarı tarafından izlenir. Gişe kontrol merkezinde bulunan kontrolörlerin, çıkış gişe operatörleri ve gerektiğinde sürücülerle (OBVC üzerinde bulunan birim aracılığıyla) ses iletişimini sağlayan bir dahili haberleşme sistemi bulunur.

GKM bilgisayarı ile gişe bilgisayarları arasındaki haberleşme bir "ethernet" bağlantı ortamında gerçek zamanlı olarak yapılır. Haberleşme bağlantı ortamında oluşacak bir kesinti gişe ekipmanlarının çalışmasına engel teşkil etmez. Böyle bir durumda, ücretlendirme ve araç geçişleri ile ilgili bilgiler gişe bilgisayarlarında depolanır ve haberleşme ortamı normale döndüğünde GKM bilgisayarına aktarılır. ÜTT bilgisayarı depolanan bilgilerin gerektiğinde "floppy disk" üzerine kopyalanarak GKM bilgisayarında değerlendirilmesine olanak sağlayacak yapıya sahiptir.

ÜCRETLENDİRME İŞLEMİ

Ücretlendirme işlemi operatörün çıkış gişesine gelmiş olan aracı sınıflandırması ile başlatılır. Belirlenen araç sınıfı; operatör monitöründe, Ücret Göstergesi'nde (ÜG) ve gişe alanı saçak yapısına monte edilen Araç Sınıf Göstergesi'nde (ASG) belirir.

Aracın sınıflanmasını takiben sürücü bileti, ÜTT üzerinde bulunan manyetik bilet okuma ünitesinde okutularak, ücret belirlenir. Ödenecek ücret operatör monitörü ve Ücret Göstergesi'nde belirir. Operatör monitöründe ödenecek ücret miktarı ile birlikte ödeme yönteminin seçilmesine olanak tanıyan bir menü penceresi açılır. Bu pencereden yapılacak bir seçimle ödeme yöntemi sisteme bildirilir. Ödeme para (TL veya döviz olarak), ön ödemeli manyetik ve hatta "smart" (elektronik) kart ile yapılabilir. Para ile yapılacak ödemeler için sistemde bir veya birden fazla döviz cinsi tanımlanabilir.

Ödemenin yapıldığı operatör tarafından onaylandıktan sonra otomatik olarak üretilen bir makbuz sürücüye verilir, geçiş trafik ışığı yeşile döner, otomatik bariyer açılır ve araç gişeyi terkeder.

Araç gişeyi terkederken, Otomatik Sınıf Tayin (OST) Dedektörleri vasıtasıyla sınıflanır. Otomatik olarak belirlenen araç sınıf bilgisi GKM bilgisayarına gönderilerek, öncelikle operatör tarafından belirlenmiş olan araç sınıfı ile karşılaştırılır. Tüm geçiş işlemlerı ile ilgili bilgi de aynı zamanda GKM bilgisayarına iletilir.

Aracın gişeyi tamamen terketmesini takiben operatör monitörü, ÜG ve ASG sıfırlanır, otomatik bariyer kapanır ve geçiş trafik ışığı kırmızıya döner.

GİŞE KONTROL MERKEZİ

Gişe kontrol merkezinde bulunan ekipmanlar arasında merkez bilgisayarı, rapor yazıcısı, dahili haberleşme ana ünitesi, video izleme merkezi ve kesintisiz güç kaynağı bulunur. Tüm gişe bilgisayarları standart PC XT/AT uyumlu GKM bilgisayarı tarafından gerçek zamanlı olarak denetlenir. Gişe bilgisayarlarından toplanan bilgilere göre tüm geçiş işlemleri, toplanan ücret miktarı ve diğer istatistiksel bilgiler oluşturulur. Bu bilgileri gerektiği şekilde içeren yıllık, aylık, günlük, saatlik ya da vardiya raporları rapor yazıcısından alınır. Rapor format ve içerikleri kullanıcı isteklerine göre düzenlenebilir. Aşağıda belirtilen raporlar, sistemden temin edilebilecek tipik raporların bazılarını göstermektedir :

GİRİŞ GİŞESİ

Giriş gişesini oluşturan ana elemanlar OBVC ve gişe kabinidir. Yan ekipmanlar olarak geçiş trafik ışığı, saçak ışığı, manuel bariyer, araç sensörü, geçiş sensörü, alarm sinyal lambası ve sireni bulunur.

Giriş gişesinin tüm fonksiyonları ve ekipmanlar, OBVC içinde yer alan bilgisayar tarafından denetlenir.

Çalışma Konumları

OBVC üç konumda çalışabilir; kapalı, normal çalışma ve bakım konumları. Kapalı konumda iken OBVC normal çalışma için bekleme durumunda bulunur ve ilk çalıştırma sırasında otomatik olarak bu konuma girer. Kapalı konumda iken OBVC bilgisayarı gişede oluşan hata oluşumları veya alarm durumlarını belirler. Bunlar ile ilgili gerekli verileri periyodik olarak GKM bilgisayarına aktarır. Diğer çalışma konumlarına OBVC içerisinde bulunan kullanıcı monitörü üzerindeki menüden uygun seçim yapılarak geçilir. Menü seçenekleri ilk açılışı yapan kişinin kullanım haklarına uygun olarak ekranda belirir. Sadece kendisine bu hak verilmiş kimselerce OBVC diğer çalışma konumlarına geçirilebilir. Kullanım hakları sisteme, kullanıcı tarafından taşınan kimlik kartı veya ilk giriş kodlaması ile tanıtılır.

Normal çalışma konumunun dört alt çalışma konumu vardır; Standart, hızlanhdırılmış, ön-kodlamalı ve serbest konumlar. ilgili alt konum kullanıcı operatörü menüsünden seçilir.

Bakım konumu diğer iki konumun da simüle edilmesini sağlar ve üç alt konumu vardır: Simülasyon, konfigürasyon ve test konumları. Simülasyon konumunda OBVC normal çalışma konumunda çalıştırılabilir. Konfigürasyon konumunda ise OBVC'nin tüm fonksiyonel parametreleri değiştirilebilir. Fonksiyonel parametreler arasında tarih/saat bilgileri, haberleşme hızı, opsiyonel fonksiyonlar, kullanıcı hakları, kullanıcı monitörü ekran formatı, gişe alanı ve gişe şeridi numaraları bulunur. Test konumu ise OBVC'nin tüm elemanlarının test edilmesi ve test sonuçlarının kullanıcı monitöründe gösterilmesini sağlar.

ÇIKIŞ GİŞESİ

Çıkış gişesini oluşturan ana elemanlar arasında ÜTT, ÜG, ASG ve gişe kabini bulunur. Ayrıca; geçiş trafik ışığı, saçak ışığı, otomatik bariyer, araç sınıflandırma dedektörleri, geçiş sensörü, alarm sinyal lambası ve sireni gibi yan ekipmanlar bulunur.

Çıkış gişesinin tüm fonksiyonları ve ekipmanlar, ÜTT içinde yer alan bilgisayar tarafından denetlenir.

Çalışma Konumları

Çıkış gişesinin ana elemanı olan ÜTT de OBVC gibi üç konumda çalışabilir; kapalı, normal çalışma ve bakım konumları. Kapalı konumundaki fonksiyonları OBVC'nin aynıdır.

Normal çalışma konumunun iki alt konumu bulunur; standart ve serbest çalışma konumları.

OBVC'de olduğu gibi ÜTT'nin de bakım konumu üç alt konumludur; simülasyon, konfigürasyon ve test konumları. ÜTT'nin standart ve serbest çalışma konumları uygun menü seçimi yapılarak bakım konumunda simüle edilebilir.

Otomatik Sınıf Tayin Sistemi

Otomatik Sınıf Tayin (OST) Sistemi çıkış gişelerinden geçiş yapan araçların sınıflandırılması için kullanılır. OST sistemi standart bir RS 232 bağlantı ile gişe bilgisayarına irtibatlandırılmış olup; dedektör döngüsü, aks dedektörleri ve bir programlanabilir kontrol cihazından (PLC) oluşur. Dedektör döngüsü araçların tespiti, aks dedektörleri ise araçların aks sayısının belirlenmesi ve ilk iki aks arasındaki mesafenin ölçümü için kullanılır.

OST sistem yazılımı ana işlevinin yanı sıra dedektörlerde ve PLC ile gişe bilgisayarı arasındaki haberleşme linkinde oluşabilecek hataların belirlenmesini sağlar.

DİĞER SİSTEM ÖZELLİKLERİ

Gişe alanına hakim bir yerde veya gişe adalarında yerleştirilecek kameralar aracılığıyla oluşturulacak bir video izleme sistemi ile tüm ücretlendirme fonksiyonlarının takibi mümkündür. Gişe kameraları geçiş yapan araç tiplerinin izlenerek yapılan sınıflamanın doğruluğu hususunda kontrolörlere kolaylık sağlar. Gişe kontrol merkezine ulaşan kamera görüntüleri bir kayıt cihazı yardımıyla kaydedilir.

Sistem kapsamında yer alan bir dahili haberleşme sistemi ile kontrolörlerin, gişe operatörleri veya gerektiğinde sürücüler ile çıkış gişesinde ve OBVC üzerinde bulunan birimler aracılığıyla sesli iletişim kurması sağlanır.

Ücret Toplama Sistemi birimlerinin güç beslemesinin denetimi amacıyla gişe kontrol odalarında bir enerji denetim sistemi oluşturulur. Bu sistemin ana parçasını teşkil eden kesintisiz güç kaynağı sayesinde, sistem birimlerinin şebeke kesintisi anında çalışmalarını kesinti olmaksızın sürdürmesi sağlanır.


 

AÇIKLAMA:

Otoyol ücretlendirme sistemleri bilgisayar kontrolunda çalışan sistemlerdir. Asıl amaç ücretlendirme ve ücretleri toplama fonksiyonunda "insan" müdahalesini en aza indirmeye çalışmaktır. Ancak günümüzde insan müdahalesini sıfıra indiren sistemler değil, belirli bir ölçüde insanların da müdahale edebildiği sistemler kullanılmaktadır.

Dolayısıyla gerek insan müdahalelerini kontrol edebilecek, gerekse bilgisayar emniyetini donanım ve yazılım olarak sağlayabilecek sistemlere gereksinim vardır.

Bilgisayar emniyeti özellikle yazılım emniyeti tüm dünyanın üzerinde durduğu; standartlarını, kurallarını belirlediği bilinen bir husustur. Ancak bilgisayar emniyeti, en etkin olarak, yazılımı hazırlayanlarca sağlanabilir. Bu nedenle ASELSAN uzun yıllar edinmiş olduğu bilgi birikimi sayesinde ülkemiz ihtiyaçlarına en uygun teknik özelliklere sahip yeni bir otoyol ücret toplama sistemini kendi mühendislik gücü ile geliştirmiş ve hizmete sunulmaya hazır hale getirmiştir.


ÖZGEÇMİŞ

1957 Ankara doğumlu olan B.Tekin TUGAÇ, T.E.D. Ankara Koleji'ni bitirdikten sonra 1981 yılında İngiltere'nin Sheffield Üniversitesi Elektronik Mühendisliği Bölümünden mezun olmuştur. 1985 yılına kadar serbest çalışmış, 1985-1988 yılları arasında Teknim Ltd. Şti. Temsilcilik Bölümü Müdürlüğü yapmıştır. 1989 yılında ASELSAN'da göreve başlamıştır. Halen Mikrodalga ve Sistem Teknolojileri (MST) Grubu Otomasyon Projeleri Direktörlüğü'nde Pazarlama Sorumlusu olarak görevini sürdürmektedir.